"สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี)"
ตำนานแห่งพระเกจิผู้เป็นที่เคารพบูชา

ประวัติ สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี)

            สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี) หรือที่ชาวไทยรู้จักกันในนาม “หลวงพ่อโต” ท่านเป็นพระเกจิอาจารย์ชื่อดังในสมัยรัชกาลที่ 3-5 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ถือเป็นพระเถระผู้เปี่ยมด้วยเมตตา ปัญญา และคุณธรรม ท่านเกิดเมื่อวันที่ 17 เมษายน พ.ศ. 2331 ที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยา มีชื่อเดิมว่า "โต" ท่านบรรพชาและอุปสมบทตั้งแต่เยาว์วัย และมีความเชี่ยวชาญในพระธรรมวินัย พระไตรปิฎก และภาษาบาลี จนได้รับตำแหน่งเป็นสมเด็จพระพุฒาจารย์ ในปี พ.ศ. 2415 ณ วัดระฆังโฆสิตาราม ซึ่งเป็นวัดประจำพรรษาของท่านจนถึงมรณภาพในปี พ.ศ. 2415

            สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี) (นามเดิม: โต) หรือนามที่นิยมเรียก "สมเด็จโต" "หลวงปู่โต" หรือ "สมเด็จวัดระฆัง" เป็นพระสงฆ์มหานิกาย เป็นพระมหาเถระรูปสำคัญที่ได้รับความนิยมนับถืออย่างมากในประเทศไทย ท่านเคยดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาสวัดระฆังโฆสิตารามวรมหาวิหารในสมัยรัชกาลที่ 4-5

            สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี) นับเป็นพระเกจิเถราจารย์ผู้มีปฏิปทาจริยาวัตรน่าเลื่อมใส เป็นที่เคารพนับถือทั่วไปมาตั้งแต่ท่านยังมีชีวิตอยู่ ตั้งแต่พระมหากษัตริย์จนถึงสามัญชนและนอกจากจริยาวัตรด้านความสมถะอันโดดเด่นของท่านแล้ว ท่านยังทรงคุณทางด้านวิชชาคาถาอาคม เมตตามหานิยม โดยเฉพาะอย่างยิ่งวัตถุมงคล "พระสมเด็จ" ที่ท่านได้สร้างขึ้นเพื่อเป็นพุทธบูชา ได้ถูกจัดเข้าในพระเครื่องเบญจภาคี หรือสุดยอดของพระเครื่องวัตถุมงคล 1 ใน 5 ของประเทศไทยและมีราคาซื้อขายในปัจจุบันต่อองค์เป็นราคานับล้านบาท ด้วยปฏิปทาจริยาวัตรและคุณวิเศษอัศจรรย์ของท่าน ทำให้พุทธศาสนิกชนชาวไทยเคารพนับถือว่าท่านเป็นอมตะเถราจารย์รูปหนึ่งของเมืองไทย และมีผู้นับถือจำนวนมากในปัจจุบัน

            สมเด็จพระพุฒาจารย์ เกิดในสมัยรัชกาลที่ 1 (หลังสร้างกรุงรัตนโกสินทร์ได้แล้ว 7 ปี ณ บ้านไก่จ้น (ท่าหลวง) อำเภอท่าเรือ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เมื่อวันพฤหัสบดี เดือน 5 ขึ้น 12 ค่ำ ปีวอก จุลศักราช 1150 เวลาพระบิณฑบาต (ตรงกับวันที่ 17 เมษายน พ.ศ. 2331) ที่บ้านท่าหลวง อำเภอท่าเรือ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

            มารดาบิดาของท่านเป็นใครไม่ทราบแน่ชัด มีผู้กล่าวประวัติของท่านในส่วนนี้แตกต่างกันไปหลายสำนวน เช่น ฉบับของพระยาทิพโกษา กล่าวว่า มารดาของท่านชื่อนางงุด บุตรของนายผลกับนางลา ชาวนาเมืองกำแพงเพชร หรือฉบับของพระครูกัลยาณานุกูล (เฮง อิฏฐาจาโร) กล่าวว่า มารดาของท่านชื่อเกตุ คนท่าอิฐ อำเภอบางโพ อย่างไรก็ดีมารดาของท่านนั้นเป็นชาวเมืองเหนือ (คำเรียกในสมัยอยุธยา) เพราะทุกแหล่งอ้างอิงกล่าวตรงกันว่ามารดาของท่านเป็นชาวเมืองเหนือแต่ได้ลงมาทำมาหากินแถบภาคกลางในช่วงหลัง

            สำหรับบิดาของท่านนั้น สำนวนของพระยาทิพโกษา กล่าวว่าท่านเป็นโอรสนอกเศวตฉัตรของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ครั้งทรงพระยศเป็น เจ้าพระยาจักรี ส่วนฉบับของพระครูกัลยาณานุกูล และฉบับของตรียัมปวายกล่าวว่าท่านเป็นพระโอรสของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย และแม้ในสำนวนของตรียัมปวายจะมีข้อสันนิษฐานเพื่อยืนยันหลายข้อ แต่อย่างไรก็ตาม ประวัติทั้งสองสำนวนกล่าวตรงกันเพียงว่า ข้อสันนิษฐานว่าด้วยบิดาของท่านนั้นเป็นเพียงเรื่องเล่าซึ่งชาวบ้านในสมัยนั้นกล่าวและเชื่อกันโดยทั่วไป

บรรพชาและอุปสมบท

            เมื่อถึงวัยพอสมควรแล้วได้บรรพชาเป็นสามเณรในพระพุทธศาสนา เมื่อ พ.ศ. 2343 ต่อมาปรากฏว่าพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชทรงโปรดและเมตตาสามเณรโตเป็นอย่างยิ่ง ครั้นอายุครบอุปสมบทปี พ.ศ. 2350 จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้อุปสมบทเป็นนาคหลวงที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม มีสมเด็จพระอริยวงษญาณ สมเด็จพระสังฆราช (สุก ญาณสังวร) เป็นพระอุปัชฌาย์ มีฉายานามในพุทธศาสนาว่า "พฺรหฺมรํสี" ต่อมาพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ได้โปรดเกล้าฯ ให้พระภิกษุโตรับไว้ในพระบรมราชูปถัมภ์

จริยาวัตร

            ครั้นถึงรัชกาลที่ 3 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวจะทรงสถาปนาสมณศักดิ์เพื่อยกย่องในกิตติคุณและเกียรติคุณของพระภิกษุโต แต่พระภิกษุโตไม่ยอมรับ ทั้งนี้เป็นเพราะว่าท่านมีอุปนิสัยไม่ปรารถนายศศักดิ์หรือลาภสักการะใดๆ ทั้งสิ้น อนึ่งแม้พระภิกษุโตได้ศึกษาพระธรรมวินัยแตกฉาน แต่ด้วยอุปนิสัยดังกล่าวข้างต้น ท่านจึงไม่ยอมเข้าแปลหนังสือเพื่อเป็นพระภิกษุชั้นเปรียญเช่นกัน

            ต่อมากล่าวกันว่า พระภิกษุโตได้ออกธุดงค์ไปตามสถานที่ต่างๆ และได้สร้างปูชนียสถานในที่ต่างๆ กัน เช่น สร้างพระพุทธไสยาศน์ไว้ที่วัดสตือ ตำบลท่าหลวง อำเภอท่าเรือ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา สร้างพระพุทธรูปหลวงพ่อโต วัดไชโย จังหวัดอ่างทอง เป็นต้น ซึ่งปูชนียสถานทุกแห่งที่ท่านสร้างจะมีขนาดใหญ่โตสมกับชื่อของพระภิกษุโตอยู่เสมอ การจะสร้างปูชนียสถานขนาดใหญ่เช่นนี้ล้วนแต่ต้องใช้ทุนทรัพย์และแรงงานจำนวนมากในการก่อสร้างจึงจะทำได้สำเร็จ สิ่งเหล่านี้จึงเป็นเครื่องหมายแสดงถึงความศรัทธาและบารมีของพระภิกษุโต ซึ่งเป็นที่เคารพเลื่อมใสของพุทธศาสนิกชนในย่านที่ท่านได้ธุดงค์ผ่านไปอย่างชัดเจน

สมณศักดิ์

            ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ทรงโปรดปรานพระภิกษุโตเป็นอย่างยิ่ง ในปี พ.ศ. 2395 พระองค์จึงได้พระราชทานสมณศักดิ์ถวายพระภิกษุโตเป็นครั้งแรก โดยมีสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะที่ราชทินนาม "พระธรรมกิติ" และดำรงตำแหน่งเป็นเจ้าอาวาสวัดระฆังโฆสิตาราม ขณะนั้นท่านอายุ 65 ปี โดยปกติแล้วพระภิกษุโตมักพยายามหลีกเลี่ยงการรับพระราชทานสมณศักดิ์ แต่ด้วยเหตุผลบางประการ ทำให้ท่านต้องยอมรับพระราชทานสมณศักดิ์ในที่สุด อีก 2 ปีต่อมา (พ.ศ. 2397) ท่านจึงได้รับการเลื่อนสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะชั้นผู้ใหญ่ ในราชทินนาม "พระเทพกวี" หลังจากนั้นอีก 10 ปี (พ.ศ. 2407) จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาสมณศักดิ์ขึ้นสมเด็จพระราชาคณะชั้นสุพรรณบัฏ ในราชทินนาม "สมเด็จพระพุฒาจารย์" มีนามจารึกตามสุพรรณบัฏว่า

            "สมเด็จพระพุฒาจารย์ เอนกปรีชา วิสุทธศีลจรรยาสมบัติ นิพัทธุตคุณ สิริสุนทร พรตจาริก อรัญญิกคนฤศร สมณนิกรมหาปริณายก ตรีปิฎกโกศล วิมลศีลขันธ์ ณ วัดระฆังโฆสิตารามวรมหาวิหาร พระอารามหลวงฯ"

            สมณศักดิ์ดังกล่าวนี้นับเป็นสมณศักดิ์ชั้นสูงสุดและเป็นชั้นสุดท้ายที่ท่านได้รับตราบจนกระทั่งถึงวันมรณภาพ คนทั่วไปนิยมเรียกท่านว่า "สมเด็จโต" หรือ "สมเด็จวัดระฆัง" ส่วนคนในยุคร่วมสมัยกับท่านเรียกท่านว่า "ขรัวโต"

ปัจฉิมวัย

            ราวปี พ.ศ. 2410 สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต) ได้มาเป็นประธานก่อสร้างปูชนียวัตถุครั้งสุดท้ายที่สำคัญของท่าน คือ พระพุทธรูปหลวงพ่อโต (พระศรีอริยเมตไตรย) ที่วัดอินทรวิหาร (ในสมัยนั้นเรียกว่า วัดบางขุนพรหมใน) ทว่าการก่อสร้างก็ยังไม่ทันสำเร็จ โดยขณะนั้นก่อองค์พระได้ถึงเพียงระดับพระนาภี (สะดือ) สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต) ก็ได้มรณภาพบนศาลาเก่าวัดบางขุนพรหมใน ณ วันเสาร์ แรม 2 ค่ำ เดือน 8 ปีวอก ตรงกับวันที่ 22 มิถุนายน พ.ศ. 2415 ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สิริรวมอายุได้ 84 ปี อยู่ในสมณเพศ 64 พรรษา เป็นเจ้าอาวาสครองวัดระฆังโฆสิตารามได้ 20 ปี

คำสอน

            สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี) เป็นพระเกจิเถราจารย์ที่เป็นที่เคารพนับถือนอกจากด้านคาถาอาคมแล้ว ท่านยังได้ดำรงตนเป็นผู้สมถะ มักน้อยสันโดษ ไม่ปรารถนาลาภยศ การแสดงออกของท่านตามบันทึกหลักฐานในสมัยหลัง มักบันทึกถึงความเป็นพระเถระผู้มีเมตตา ดำรงศีลาจารวัตรเป็นที่เลื่อมใสศรัทธาของคนทั่วไป อย่างไรก็ตาม เอกสารที่บันทึกประวัติของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี) ไว้เป็นหมวดหมู่ชั้นเก่าสุด คือเอกสารฉบับของมหาอำมาตย์ตรีพระยาทิพยโกษา (สอน โลหนันท์) ซึ่งเป็นฉบับที่รวบรวมโดย ม.ล.พระมหาสว่าง เสนีย์วงศ์ ณ อยุธยา ที่รวบรวมขึ้นในปี พ.ศ. 2473 ไม่ได้บันทึกคำสอนของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี) ไว้เป็นหมวดหมู่ เพียงแต่กล่าวถึงเหตุการณ์ต่าง ๆ ในช่วงชีวิตของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี) ต่างกรรมต่างวาระกัน ตามที่ผู้รวบรวมได้บันทึกมาจากปากคำผู้มีชีวิตร่วมสมัยกับสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี) เท่านั้น อย่างไรก็ดี ในปัจจุบันได้ปรากฏมีคำสอนต่าง ๆ ซึ่งเชื่อกันว่าเป็นคำสอนของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี) ที่เป็นที่นิยมนับถือกันทั่วไป โดยไม่มีการอ้างอิงที่มาที่แน่ชัด เช่น

"บุญเราไม่เคยสร้าง...ใครที่ไหนจะมาช่วยเจ้า ..."

            "ลูกเอ๋ย ก่อนที่จะเข้าไปขอบารมีหลวงพ่อองค์ใด เจ้าจะต้องมีทุนของตัวเอง คือบารมีของตนลงทุนไปก่อน เมื่อบารมีของเจ้าไม่พอจึงค่อยขอยืมบารมีคนอื่นมาช่วย มิฉะนั้นเจ้าจะเอาตัวไม่รอด เพราะหนี้สินในบุญบารมีที่ไปเที่ยวขอยืมมาจนพ้นตัว...เมื่อทำบุญทำกุศลได้บารมีมา ก็ต้องเอาไปผ่อนใช้หนี้เขาจนหมดไม่มีอะไรเหลือติดตัว...แล้วเจ้าจะมีอะไรไว้ในภพหน้า...หมั่นสร้างบารมีไว้...แล้วฟ้าดินจะช่วยเอง...จงจำไว้นะ... เมื่อยังไม่ถึงเวลาเทพเจ้าองค์ใดจะคิดช่วยเจ้าไม่ได้... ครั้นเมื่อถึงเวลา... ทั่วฟ้าจบดินก็ต้านเจ้าไม่อยู่...จงอย่าไปเร่งเทวดาฟ้าดิน เมื่อบุญเราไม่เคยสร้างไว้เลยจะมีใครที่ไหนมาช่วยเจ้า"

ความหมายของการบูชา สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี)

            การบูชาสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี) มีความหมายลึกซึ้งในเชิงพุทธศาสนาและจิตวิญญาณ ท่านเป็นสัญลักษณ์ของ ความเมตตา ปัญญา การปกป้องคุ้มครอง และการมีสติปัญญาในการดำเนินชีวิต ผู้ที่หมั่นกราบไหว้หรือสวดมนต์บูชาท่าน เชื่อว่าจะได้รับการคุ้มครองจากภัยอันตราย เสริมสร้างบารมีและเสริมดวงชะตา อีกทั้งยังส่งเสริมให้เกิดสติปัญญา รู้เท่าทันโลกและชีวิต เป็นที่ยึดเหนี่ยวจิตใจในยามทุกข์ การบูชา สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี) หรือที่คนไทยรู้จักกันในนาม “สมเด็จโต” นั้นถือว่าเป็นการระลึกถึงพระภิกษุผู้มีปฏิปทาอันบริสุทธิ์ มีเมตตาธรรมสูง และเป็นพระอริยสงฆ์ที่ชาวไทยให้ความเคารพบูชาอย่างสูง ด้วยเหตุนี้ การบูชาท่านจึงเชื่อว่ามี อานิสงส์ ดังต่อไปนี้:

1.เสริมบารมี และปัญญา

            สมเด็จโตเป็นพระผู้มีปัญญาเฉียบแหลม เชื่อว่าการบูชาท่านจะช่วยเสริมสติปัญญา ความเฉลียวฉลาด และการมีเหตุผล

2.คุ้มครองป้องกันภัย

            เป็นที่เชื่อกันว่าพระเครื่อง "สมเด็จ" ที่เกี่ยวเนื่องกับท่าน มีพุทธคุณด้าน แคล้วคลาด ป้องกันภัยอันตราย ดังนั้นผู้บูชาท่านจึงได้รับการคุ้มครอง

3.เสริมเมตตามหานิยม

            ผู้บูชาท่านจะมีคนเมตตาเอ็นดู สนับสนุนในด้านต่าง ๆ โดยเฉพาะในการทำงาน การเจรจา

4.เสริมบุญบารมีจากการระลึกถึงผู้ปฏิบัติดีปฏิบัติชอบ

            การระลึกถึงพระอริยสงฆ์ เป็นบุญอันยิ่งใหญ่ และช่วยให้จิตใจสูงส่งขึ้น

5.หนุนดวงชะตา เสริมโชคลาภ

            ผู้ศรัทธาหลายคนเชื่อว่าท่านสามารถช่วยหนุนดวง เสริมลาภ และเปิดทางให้ชีวิตราบรื่น

ความหมายของการมอบ "สมเด็จโต" เป็นของขวัญมงคล

            การมอบพระเครื่อง "สมเด็จโต" หรือรูปหล่อของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี) เป็นของขวัญมงคล ถือเป็นการแสดงออกถึงความปรารถนาดีต่อผู้รับ ด้วยความหมายที่ลึกซึ้ง เช่น

            ขอให้ผู้รับมีความสุข ความเจริญ มีสติปัญญาในการดำเนินชีวิต
            ปกป้องคุ้มครองจากภัยอันตราย
            เสริมสิริมงคลให้ชีวิตพบเจอแต่สิ่งดีๆ

            ของขวัญชิ้นนี้จึงมักนิยมมอบในโอกาสสำคัญ เช่น ขึ้นบ้านใหม่ เปิดกิจการใหม่ วันเกิด หรืองานมงคลต่างๆ

วิธีการบูชา สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี)

            การบูชาสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี) สามารถทำได้ทั้งแบบง่ายๆ ที่บ้าน หรือในหิ้งพระ โดยมีขั้นตอนดังนี้:

สิ่งที่ต้องเตรียม

            ธูป 3 ดอก
            ดอกไม้ (เช่น ดอกมะลิ หรือดอกบัว)
            น้ำสะอาด 1 แก้ว
            รูปหล่อ หรือพระเครื่องสมเด็จโต

คาถาบูชาสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี)

ข้อควรปฏิบัติ

            หมั่นทำความดี รักษาศีล
            ไหว้พระสวดมนต์เป็นประจำ
            ตั้งใจอธิษฐานด้วยจิตศรัทธา

            สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี) คือหนึ่งในพระเกจิอาจารย์ผู้ยิ่งใหญ่ของไทย การบูชาท่านไม่เพียงแต่เป็นการเสริมสิริมงคลในชีวิต ยังเป็นแรงบันดาลใจให้เราทำความดี มีสติ และดำเนินชีวิตด้วยเมตตาและปัญญา